La PPS naziunala cumbatta l’iniziativa d’AVS dals sindicats. Ma l’opiniun da la PPS è dividida. Cunzunt en la Svizra franzosa ed en il Tessin. La votaziun pudess vegnir decidida per lung dal cunfin linguistic e rumper il muster classic da la dretga da la sanestra.

Michel Decurtins

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/scornful-scarlet-ermine_de_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Igl è l’emprima surpraisa per il referendum ils 3 da mars 2024: Curt avant Nadal ha la secziun da Genevra da la PPS decidì da sustegnair l’iniziativa per introducir ina 13avla renta d’AVS.

La decisiun saja crudada suenter ina «viva discussiun», declera il nov parsura da la partida, Lionel Dugerdil, che ha surpiglià dacurt l'uffizi dal president da sia antecessura, Céline Amaudruz. «Nus avain pensiunads a Genevra che na vegnan strusch sur las rundas la fin dal mais.» Il gea saja da chapir sco signal per la capacitad da cumpra dals seniors, uschia Lionel Dugerdil vinavant. «Genevra è char. I custa bler dapli da viver qua ch'insanua auter en Svizra.»

Ina 13avla renta AVS custass en cas d’ina introducziun circa 4.1 milliardas francs. En ils onns successivs anc dapli perquai che la populaziun vegn pli veglia. Baud u tard vegnan perquai vitiers entradas supplementaras. Sche la 13avla renta da l'AVS vegn introducida, s’augmenta la renta maximala annuala per persunas singulas per 2'450 francs e per pèrs maridads per 3'675 francs. Las prestaziuns supplementaras na dastgan betg vegnir scursanidas pervia da la 13avla renta mensila.

La PPS Svizra vegn a deliberar ses slogan pir a la radunanza da delegads ils 27 da schaner. La fracziun da la PPS da la chasa federala è dentant gia s'exprimida cleramain cunter l'iniziativa.

Tuttina frunta l'iniziativa ord circuls da la sanestra e dals sindicats sin simpatia tar ils delegads da la PPS. Er en il Vallais datti aderents da l'iniziativa. La PPS dal Vallais Sut ha decidì da s'abstegnair da la vusch en questa dumonda.

Era tar la radunanza da delegads da la PPS dal Vad hai dà ina debatta animada. Malgrà che la PPS dal Vad ha refusà l’iniziativa, hai dà ina viva debatta en sala. «Nus stuain cumprovar che nus s’engaschain per noss seniors e per lur capacitad da cumpra. Perquai stuain nus dir gea a l’iniziativa», ha in giuven delegà da la PPS dal Vad clamà durant la debatta en sala. Memia privlus e memia char, han ils adversaris respundì.

Era la PPS dal chantun Tessin fa bellinas envers in 'Gea'. Tenor il correspundent tessinais Marcel Niedermann ha quai da far cun l'auta povradad da vegliadetgna e las pajas che sajan sut squitsch entras cunfinaris. Ultra da quai haja la Lega, la partida affiliada da la PPS en il Tessin, gia prendì la parola d'in 'Gea'. Sumegliant èsi en il chantun Giura, nua ch'i pudess era dar in 'Gea' a l'iniziativa, di il correspundent da l'intern Rolf Dietrich.

La posiziun da la PPS – sche gea u na a l’iniziativa – pudess pia vegnir decidida per lung dal cunfin linguistic. Tge direcziun che l’iniziativa persequitescha e tge rolla che foss da Rösti e Pulenta giogan, vegn a sa mussar ils 3 da mars.

La 13avla renta d'AVS divida la PPS

Profiteschan ils dretgs da la 13avla renta da l'AVS?

En Svizra datti in immens foss da facultads tranter persunas pensiunadas. Entant che la gronda part dals seniors vegn bain sur las rundas, viva mintga 5avel sut u datiers dal cunfin da paupradad. Var 50'000 pensiunads n'han nagin plimatsch finanzial per gulivar lur pitschnas entradas.

Bernard e Pierrette Apothéloz èn omadus l’entschatta dals 70. Cun lur rentas magras e senza respargns ni prestaziuns supplementaras han els dus savens difficultads da pajar lur quints. Sin fundament da lur situaziun finanziala n'èn els betg abels da surprender custs nunprevis.

«Mo schont tegnair il chau sur l’aua è in cumbat permanent», di il consort. Els sajan «fitg stressads» pervi dals daners. Ils ultims onns han els observà cun consternaziun ils custs creschents per il sectur da sanadad e la gronda part da la rauba da basa.

Nus entupain il pèr maridà en sia pitschna abitaziun a Neuchâtel durant ina visita d'ina lavurera sociala da la Pro Senectute, l'organisaziun che s'engascha per ils dretgs, la dignitad ed il bainstar da persunas attempadas. Ella porscha cussegliaziun sociala ed agid per persunas en difficultads finanzialas.

Durant ils tschintg onns dapi lur pensiun han Bernard e Pierrette stuì vegnir a fin cun quints betg pajads per la tgira da dents e cun il dilemma, co ch'ins metta mangiativas sin maisa.

«Igl era la fin dal mais e nus n’avevan gnanc pli 20 francs per la cumpra da l’emna», sa regorda Pierrette. «Perfin sche nus restain tar il pli fundamental, stuain nus dumbrar mintga rap.»

Il pèr maridà ha stritgà la gronda part da las expensas che n’èn betg necessarias per viver. «Jau na sai betg pli cumprar regals a mia dunna», recloma Bernard. El ha restrenschì sias activitads dal temp liber, danor il club da chartas emnil ed «ina giada in café u ina biera». Sch’el giaja en la citad giaja el adina a pe. Sia dunna ha entant reducì tut, danor cigarettas. Il pèr sa senta pli e pli isolà – envidar amias ed amis è daventà memia char, ma el s'oppona «forsa er or da sentiments da vargugna» envers persunas attempadas ch'èn vegnidas meglieradas.

Sco quest pèr da Neuchâtel inditgeschan tenor l'uffizi federal per statistica bunamain 9% da las persunas sur 65 onns ch'ellas hajan grondas difficultads da vegnir sur las rundas.

In studi fatg per incumbensa da la Pro Senectute ha demussà che passa 200'000 rentiers (quai correspunda a bunamain 14% dals rentiers, en cumparegliaziun cun 6% da la populaziun activa) vivan d’ina entrada sut la limita da povradad e che ulteriurs 100'000 vivan datiers dal cunfin da povradad. En tut po mintga tschintgavel burgais pli vegl vegnir considerà sco pauper u periclità da povradad.

Las dunnas, persunas cun in nivel da furmaziun bass ed ils esters èn periclitads pli fitg ch'il rest da la populaziun – pia tut quels ch'avevan ina plazza da lavur da pauc gudogn u ina carriera fragmentada, quai che sa mussa lura en ina renta fitg bassa, declera Rainer Gabriel, scienzià da l'Institut per la diversitad e l'integraziun sociala da la Scola auta turitgaisa per scienzas applitgadas (ZHAW).

Avant sia pensiun ha Bernard Apothéloz prendì si ils effectivs da deposits per kioscs. El gudagnava var 4'800 francs il mais – betg avunda per metter da la vart daners (la paja media actuala en Svizra munta a var 6'700 francs), però avunda per «maina far debits». Oz vivan el e sia dunna da 4'800 francs il mais.

Las entradas dal tegnairchasa sa cumponan da la renta statala e da la renta da manaschi dal consort. Pierrette lavurava era, dentant betg nuninterruttamain. Ella ha prendì plirs onns pausa per educar ses figl, ed è vegnida sfurzada cun 62 onns en pensiun anticipada suenter sia relaschada. Consequentamain survegn ella be ina renta parziala. Sia renta da manaschi ch’ella è sa decidida da retrair tut en ina, cura ch’ella è ida en pensiun, e svanida detg spert. Quella giada ha ella duvrà ils daners, ma uss s’enricla ella ch’ella haja fatg «in grond sbagl».

Malgrà ch'els han in import en autezza da la media svizra ch'ina persuna suletta survegn cun ina renta statala e da manaschi, è il pèr maridà anc lunsch davent dal cunfin da povradad. Lez è per ina chasada cun dus creschids senza uffants tar 3.064 francs il mais – ina limita che la Caritas considerescha sco memia bassa.

La realitad precara da tschertas persunas pensiunadas vegn sumbrivada da la situaziun finanziala generala buna da la plipart dals burgais pli vegls en Svizra. Il sistem da rentas svizzer vala per gronda part sco effectiv tar la prevenziun da la povradad da vegliadetgna, sco quai ch’il perscrutader Gabriel constatescha. Uschia è la quota da la deprivaziun materiala tar las persunas sur 65 onns en Svizra ina da las pli bassas en l'Europa – e mez uschè auta sco tar las persunas tranter 18 e 64 onns.

Ils pensiunads han la tendenza d’acquistar respargns e valurs da facultad durant lur entira vita professiunala. «Ins accepta perquai generalmain ch’i n’emporta betg, sch’els han ina pitschna entrada, damai ch’els vendan immobiglias u han respargns, cun ils quals els pon egualisar», declera Gabriel. En realitad ha questa gruppa da vegliadetgna statisticamain la pli auta concentraziun da facultad. Bundant la mesadad da las persunas sur 65 onns posseda passa 100'000 francs en uschenumnadas valurs da facultad liquidas – pia valurs da facultad che pon vegnir activadas a curta vista. Quai vala er per 40% da las persunas pensiunadas, da las qualas las entradas èn sut la limita da povradad.

Ma sco quai ch’il perscrutader da la ZHAW accentuescha èn las situaziuns individualas fitg differentas. Primo n’èn las valurs da facultad betg adina liquidas. Immobiglias èn in exempel da parada per quai. Supplementarmain tar las midadas da la vegliadetgna avanzada n’èsi en vista als pretschs da locaziun auts betg exnum prudent da vender sia immobiglia per viver en ina abitaziun affittada.

Surtut na dispona ina considerabla part dals rentiers betg dals meds per gulivar lur entradas bassas. Tenor l'uffizi da statistica n'han bunamain 16% da las persunas sur 65 betg reservas finanzialas substanzialas, ed 11% na fissan betg abels da cuvrir expensas nunprevisas da 2'000 francs. Il studi da Pro Senectute stima a moda conservativa che almain 46'000 persunas vivan en «paupradad senza via anora», senza respargns u facultads.

En general, uschia concluda Gabriel, han seniors main strategias da dumagnar problems che la populaziun activa – l’emprima da quellas è lavur. Quai è il motiv, pertge che la paupradad è bler pli perfida en la vegliadetgna.

Mellis pensiunads periclitads da povradad

Adina ils medems arguments – La resistenza catolica cunter l'AVS

Auters temps, medems arguments

Chattai ora nua che Vus stais

Dunnas e rentas. Duas schliaziuns, ma tgenina è megliera?

Cun la refurma da l'AVS pon las generaziuns transitoricas chalar da lavurar cun la vegliadetgna da referenza u pli baud, dentant cun ina reducziun.

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/kind-green-herring_it_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

La refurma da l'AVS ch'è vegnida acceptada en la votaziun dal pievel l'onn 2022 è ida en vigur l'entschatta da l'onn. Il punct il pli dispitaivel è stà d'auzar la vegliadetgna da renta per dunnas da 64 sin 65 onns. Ussa sa dumondan blers co quella midada vegn ad ir e tge che quella munta per dunnas che s'avischinan quels onns a la vegliadetgna da renta.

La messa en vigur da novas prescripziuns succeda pass per pass, sco Simon Tellenbach da l’interpresa da cussegliaziun VZ Vermögenszentrum declera. «Dunnas che vegnan quest onn 64 onns, n’èn betg pertutgadas da quai. La vegliadetgna da retrair ina renta vegn auzada a partir da l’onn 2025 per trais mais.» Quai munta che las dunnas da l’annada 1960 van anc adina en pensiun cun 64 onns. L’auzament succeda alura pass per pass, e cun las dunnas da l’annada 1964 vegn la vegliadetgna da retrair la pensiun esser tar 65 onns.

«Dunnas da las generaziuns transitoricas han duas pussaivladads. U ch’ellas van en renta confurm a la vegliadetgna da retrair e survegnan in supplement a lur renta, u ch’ellas van pli baud en renta, ma cun ina reducziun», uschia Tellenbach. 

Ina ulteriura novaziun. Cun l’entrada en vigur da la refurma vegn la vegliadetgna d’entrada en renta per omaduas schlattainas pli flexibla. I va per far pli attractiv il lavurar suenter 65 onns. Tranter il 63avel ed il 70avel onn da vita vegni ad esser pussaivel da retrair be ina part da la renta. Uschia pudess ins per exempel lavurar fin 65 uras a temp cumplain, lavurar ils dus onns suandants 50 % e retrair la mesadad da l'AVS, lura reducir sin 20 % ed ir en renta la finala cun 69 onns.

«Per l'AVS po la decisiun da lavurar pli ditg avair ses avantatgs, en spezial sch'ins ha largias da contribuziun u sche la renta maximala n'ha anc betg cuntanschida.»

Quantas persunas vegnan a sa decider da lavurar pli ditg che 65 onns en vista a quest sistem pli flexibel? Quai vegn a sa mussar ils proxims onns.