Regulaziun dal luf en Svizra: sguard sin ina debatta passiunada

En vista a la gronda derasaziun dal luf en Svizra ha la confederaziun concludì da permetter gia quest enviern ina regulaziun pli drastica dals animals da rapina, quai che ha grittentà la protecziun da la natira. Tge arguments han ils ins ed ils auters? Quants trieps èn activs en il pajais, e tge donns chaschunan els?

Passa 120 onns suenter sia spariziun turna il luf mez dals onns 1990 en Svizra. L'onn 2012 sa furma l'emprim triep, quel dal Calanda. Dapi lura èn ulteriurs trieps sa domiciliads en ils chantuns Grischun, Glaruna, Tessin, Vallais e Vad.

La fin dal 2022 èn vegnids dumbrads 18 trieps svizzers ed otg trieps sur ils cunfins, tar ina populaziun totala da 240 lufs, tenor il rendaquint annual da la fundaziun KORA ch'è sa spezialisada sin l'ecologia da carnivors e sin il management dals animals selvadis en Svizra.

La creschientscha è s'accelerada ils ultims onns. Uschia è sa domicilià l'onn 2019 in emprim triep en il Giura vadais e dus u trais ulteriurs èn vegnids vitiers. En almain 20 chantuns, tranter auter a Neuchâtel, a Friburg, a Berna ed en il Giura da la Svizra franzosa, datti gia indizis ch'il luf saja avant maun.

Las datas las pli novas da la fundaziun KORA (cf. Carta giusut) datti 32 trieps (da quai diesch sur ils cunfins) e sis pèrs ch’èn activs en Svizra. Questas cifras na cuntegnan betg ils animals singuls ch'èn vegnids vesids en l'entira regiun da las Alps e per lung da la chadaina dal Giura. Tschertas animals han schizunt ristgà da vegnir fin en la bassa.

Logicamain s'augmenta er il dumber d'animals da niz mazzads. L'onn passà èn bunamain 1500 animals daventads l'unfrenda dal luf, l'onn 2020 e 2021 eran quai stgars 1000 animals tenor l'Uffizi federal d'ambient (UFAM). Tranter il 2009 ed il 2019 ha l'animal da rapina chaschunà mintg'onn in pèr tschient unfrendas. Las possessuras ed ils possessurs d'animals survegnan ina indemnisaziun per mintga animal mazzà. Dapi la fin dals onns 1990 hajan ins pajà passa 3 milliuns francs, da quai radund 700'000 francs sulet per l'onn 2022, uschia la confederaziun.

En ina communicaziun da mez october renviescha la gruppa Luf Svizra dentant al fatg ch'ils donns vi da las muntaneras èn sa reducids fermamain quest onn grazia a las mesiras da protecziun sco il diever da chauns da muntaneras ed il metter si saivs. «Er quest onn èn 80% dals donns en il Vallais d'attribuir a muntaneras betg protegidas», di la gruppa. L'entschatta dals onns 2000 ha in luf mazzà en media 33 nursas per onn, oz èn quai mo pli tschintg, agiunta la gruppa che promova en ses statuts la convivenza paschaivla cun ils animals da rapina indigens gronds.

Tenor indicaziuns da la fundaziun KORA èn almain 50 % dal territori dal pajais – en spezial da las Alps e da la Muntogna dal Giura – in spazi da viver adattà per il luf. Dal punct da vista puramain biologic pudessan uschia viver tranter 50 e 100 trieps da lufs en il pajais. Tenor in studi scientific internaziunal da l'onn 2016 duess la Svizra ultra da quai avair almain 17 trieps per garantir la capacitad da viver da questa spezia en las Alps a lunga vista.

Tuttina resta la discussiun davart il luf en Svizra per gronda part viva. Protecturs da l'ambient èn da l'avis ch'ils animals duessan prosperar en noss pajais. Animals da rapina sajan il med il pli efficazi per regular il dumber da tschiervs e d’auters magliaders da plantas che chaschunian donns enorms als guauds, uschia lur avis. Ils allevaturs da muvel renvieschan a las attatgas sin las muntaneras e lur consequenzas economicas sco er al bainstar da las persunas che pudessan vegnir en contact cun il luf.

Agir preventiv empè da regulaziun reactiva

Per pussibilitar ina coexistenza durabla tranter ils umans ed ils animals da rapina ha il cussegl federal concludì avant paucs dis da realisar l'emprima part da la novella da la lescha da chatscha che schlucca las cundiziuns da sajettar. «Ils chantuns pon ussa spaventar lufs per impedir donns, e quai betg pir suenter ch'els èn capitads», declera la regenza. Questa revoluziun en la strategia da la regulaziun dal luf entra en vigur il 1. da december.

Il luf restia ina spezia protegida, accentuescha il cussegl federal. «Trieps che n'èn nagin problem na pon ins betg trair», di il schef da l'UVEK Albert Rösti. Ils chantuns na vegnan betg ad esser en il cas d'extirpar tut ils trieps senza motivaziun. Ultra da quai ha la regenza classifitgà il pajais en tschintg regiuns, per las qualas è vegnì fixà in dumber minimal da dus u trais trieps. Tut en tut sto la Svizra tegnair almain 12 trieps. Quai signifitga ina reducziun potenziala dal dumber da trieps per circa 70 % en cumparegliaziun cun la situaziun actuala.

Michel Decurtins

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/pure-byzantium-cuckoo_fr_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Il Grischun n'ha betg pers temp d'annunziar sias intenziuns. El ha proponì mardi a la confederaziun d'approvar l'eliminaziun cumpletta da quatter dals dudesch trieps dal chantun. Las autoritads grischunas vulan ultra da quai sajettar fin dus terzs dals giuvens da dus trieps en la vischinanza da Tavau e da la Val Poschiavo. Tut en tut pertutga quai fin a 27 animals supplementarmain tar ils 17 animals, per ils quals igl è gia vegnì dà in'autorisaziun da sajettar. Il chantun dumbra oz var 130 lufs sin ses territori.

Il luf en cifras

Adina dapli lufs, adina damain stgarpadas

Cifras actualas mussan: Lufs han stgarpà quest onn bler pli paucs animals che l'onn passà – malgrà ch'i dat adina dapli lufs en Svizra. La raschun è dispitaivla.

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/silly-red-dog_de_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Lufs or dal triep da Kärp ad Elm (GL) han stgarpà la fin d'emna numerus alpacas. Oz en damaun è in'ulteriur alpaca pirì, di Urs Elmer. Sia famiglia da purs ha pers en tut 8 alpacas, 3 ulteriurs èn blessads. «Jau hai vis quant violents ch'ils lufs èn.» Ils alpacas n'hajan nagina schanza. «Els sa pon dustar cunter in luf, dentant betg cunter plirs.»

Las pli novas cifras che SRF ha a disposiziun mussan dentant ch'i dat en tut adina pli paucas stgarpadas entras lufs. L'onn passà èn vegnids stgarpads en tuts chantuns cun trieps da lufs fin la fin da settember passa 1200 animals. Quest onn han ils lufs stgarpà en la medema perioda stgars 850 animals – 29% pli pauc.

Spezialmain gronda è la digren en ils chantuns Grischun e Glaruna: En il Grischun èn vegnids stgarpads la mesadad dal dumber da l'onn passà, en Glaruna èn vegnids stgarpads passa 80% damain. Er en ils chantuns Vallais e Tessin è il dumber da stgarpadas sa reducì. En ils chantuns Vad e Son Gagl è il dumber da las stgarpadas dentant restà stabil.

Las mesiras per proteger las muntaneras èn decisivas per «Pro Natura»

Ch'il dumber da stgarpadas sa reducescha haja da far cun la protecziun da muntaneras extendida. Quai è la decleraziun l'organisaziun per la protecziun da l'ambient Pro Natura. «Protecziun da muntaneras munta che la muntanera vegn protegida u tras chauns da guardia e/u tras pasturs.» In'ulteriura pussaivladad per las pasturas ed ils pasturs saja la protecziun da lur muntaneras cun saivs electricas cunter il luf, di Sara Wehrli, responsabla per la politica da chatscha tar Pro Natura.

«Da principi funcziunan las mesiras da protecziun da las muntaneras fitg bain cunter ils lufs», di Wehrli. I dat dentant singuls animals e da rar era entirs trieps ch'emprendan da guntgir las mesiras da protecziun. En quests cas èsi gia pussaivel d'intervegnir e da spaventar ils lufs per decimar ils trieps.

Mesiras da protecziun èn mo la mesa istorgia

Il president da l'uniun svizra dals allevaturs da nursas, Lukas Berger, ha in'autra decleraziun per la diminuziun dal dumber da stgarpadas. Tenor el haja quel da far cun il fatg ch'i vegnan utilisadas adina damain alps pervia dal luf. «Blers purs d'alp èn a lur limit psichic. Mintga stgarpada è ina da memia. Il squitsch psichic sin las persunas pertutgadas è enorm.»

Ord vista da la Pro Natura è la soluziun d'extender vinavant la protecziun da muntaneras, pertge tenor la Pro Natura capitian 80% da las stgarpadas en muntaneras betg protegidas. «Quai mussa in grond basegn d'extender la protecziun», di Wehrli ed agiunta che quest onn saja il budget per la protecziun da muntaneras gia stà duvrà si il zercladur. Cler saja che la protecziun da muntaneras stoppia vegnir finanziada vinavant da la confederaziun, uschia Wehrli.

Er Lukas Berger sustegna la protecziun da muntaneras. El tegn sez nursas tar Spiez en la Part Sura Bernaisa e protegia quellas cun ina saiv electrica. La protecziun da las muntaneras vegnia dentant mintgatant al cunfin. Era en muntaneras protegidas haja quai gia dà stgarpadas, di Berger: «Pervia da las circumstanzas topograficas na pon ins betg proteger tuttas Alps.» Protecziun da muntaneras saja segir impurtanta e gista, di Berger. «Ma ella n'è betg realisabla dapertut da medema maniera.»

Berger metta perquai sin la nova lescha da chatscha da la regenza federala. Questa prevesia ch'en l'avegnir pon vegnir sajettads entirs trieps da lufs anticipadamain, senza ch'in animal da niz saja vegnì stgarpà avant.

Dapli lufs, damain stgarps

Il luf: Sajettar u proteger?

In da set lufs crappads è vegnì fraudà

En las regiuns da muntogna giaudan fraudaders dapli cumpassiun che lufs – ils purs èn memia vilads davart las attatgas dal luf sin lur animals. Novas cifras mussan: Dapli che mintga settavel luf mort è ina victima da fraud.

QUa sper la stalla da nursas ha Matthias Schnyder sajettà il luf M250 en l'alva da la damaun. Il fraudulader condemnà beneventa l'emissiun da SRF «Rundschau» al lieu dal delict. «Jau vegn en il clavà, fatsch ina tura da controlla, jau era armà. Là hai jau vis co ch’il luf attatga las nursas», sa regorda Matthias Schnyder dal mument ch’el ha sajettà il luf. Il delict ha gì lieu l'october 2022. «Jau saveva tge ch’jau fascheva. Nus avain leschas en Svizra. Jau saveva precis: Il luf è in animal protegì. Ma jau hai er in'obligaziun envers mes animals.»

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/previous-dim-heron-1_de_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Il luf ha blers inimis en Svizra. Lufs vegnan mazzads regularmain illegalmain. Il pli savens cun armas da sajettar, era cun tissi. Retschertgas da la «Rundschau» mussan che dapli che in da set lufs ch'ins ha chattà mort en Svizra, è stà l'unfrenda da fraud.

Per esser exact: 128 lufs pirids tranter il 1998 e la fin d’avust 2023. 11 dad els èn vegnids mazzads illegalmain. Tar otg ulteriurs lufs ch’èn vegnids sajettads u mazzads legalmain tar in accident da traffic han las retschertgas mussà chi è vegnì sajettà avant illegalmain sin ils lufs. L'uffizi federal d'ambient (UFAM) conferma questas cifras envers la «Rundschau». E: Per lunsch betg tut ils lufs morts vegnan chattads. Il dumber effectiv dals cas da fraud pudess perquai esser anc pli grond.

Il culp mortal da Matthias Schnyder ha ina preistorgia. Ina che ha fatg gronds quitads al pur da muntogna. Duas notgs avant ha il luf attatgà ina part da la muntanera da nursas che pasculavan sper la stalla. Schnyder ha scuvrì var in tozzel nursas crappadas e blessadas. Ils maletgs da las nursas al restan en memoria.

El fa quitads per sias nursas, dorma mal. Pia tschiffa el or da la stgaffa ina buis cun zetef – in'arma per la quala el n'ha betg gì in'approvaziun – e va en stalla. Cura ch'il luf sa mussa puspè, reagescha el. «L'adrenalin è immediat en ils pizs da la detta», di Schnyder. Ord 50 meters sajetta el sin il luf. «En il fratemp pudess ins forsa dir che jau avess pudì sajettar en l’aria e betg directamain sin il luf.» Il luf blessà giascha a l’ur dal guaud e pirescha.

En las medias socialas vegn il tregant da lufs, ch'ins n'enconuscheva anc betg da lez temp, crititgà dals ins e celebrà dals auters. Questa stad ha la procura publica dal Vallais sura sentenzià Matthias Schnyder pervi da fraud e surpassaments da la lescha d'armas.

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/chosen-taupe-dog_de_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

El sa vesa sco pastur che ha fatg ses duair: «Jau na sun betg in fraudulader. Jau hai protegì mias nursas. Jau sun vegnì sentenzià sco fraudulader, quai è gist. Ma jau na sun betg in battaglinas che chatscha lufs u trofeas.» Schnyder porta las consequenzas – in chasti cundiziunà da 4000 francs ed ina multa da 950 francs. Malgrà ch'el ha agì fallà tenor la lescha, è el persvas ch'el haja agì moralmain endretg.

In da set lufs vegn fraudà

Ina reportascha tranter la Val Vergeletto, sin in'alp cun 200 nursas, e la Leventina, nua che la possessura da las nursas viva ch'è stada la stad passada l'unfrenda d'attatgas.

«In di entupass jau gugent in luf, ma quai n’è anc betg capità.» Benjamin ma fa subit surstar; i n’è betg la resposta classica ch’ins spetgass d’in nurser. Da l’autra vart ha il Tudestg da 33 onns gì ina via particulara: ina scolaziun da design da grafica e las pli variadas lavurs en la cursa da la vita, avant ch’el ha pudì rimnar ils davos sis onns experientschas en las Alps svizras tranter il Vallais ed il Grischun, ha el adina lavurà cun nursas e chauras en las muntognas. Ma nus essan qua en l’Alp Arena en la Val Vergeletto per betg discurrer da ses passà, mabain dals lufs e da la protecziun da las muntaneras.

Quai che pertutga la protecziun, cuntinuescha il pastur: « marschan las chaussas bain: Nus avain uss la pussaivladad da serrar las nursas la notg en il clavà, da construir ina saiv electrica u da trair a niz la saiv ch’è gia vegnida tschentada si l’onn passà per las chauras, nua che nus pudain ussa metter las nursas sut tetg. Quai è pratic, perquai che nus la pudain muventar almain mintga trais dis per garantir il bainstar da las nursas. Qua avain nus era l’avantatg ch’i sa tracta d’in territori turistic cun plirs passadis, quai che gida probabel a tegnair il luf in pau sin distanza.» 

Benjamin aveva contact cun in pur en il Vallais che ha smiss suenter ina seria d'attatgas, destruì psichicamain. En il Grischun ha el alura sviluppà soluziuns da do-it-yourself en il stil da spaventegl d'utschels e cun fieu – e n'è fin ussa mai vegnì attatgà. Las radund 200 nursas ch'el tgira ensemen cun sia partenaria Eva Clivio tutgan a Giulia Giugliemma, ina allevatura da Sobrio, ch'è daventada l'onn passà l'unfrenda d'ina attatga gronda sin l'alp Antabia en la Val Bavona.

«Igl ha dà pliras pussaivladads, ma u ch’igl ha dà problems cun l’organisaziun e cun il timing, u ch’i ha dà glieud che n’ha simplamain betg vulì far quai or da tema, er betg cun vatgas e chauras. En in punct avain nus ditg, okay, nus stuain chattar ina soluziun ed ans avain decis per las nursas.»

Las temas èn per part chapaivlas: Nus essan be in sprun davent da la Val Grande da l’Italia, danunder ch’in triep da lufs che surpassa ils cunfins sin il terren da Locarno vegn adina puspè, cunzunt en il territori da Cimalmotto-Bosco Gurin. Il problem dal luf na disturba Benjamin betg, ma el stgaffescha ina pluna lavur supplementara ed i n'è betg adina simpel da vegnir sur las rundas. Malgrà tut las difficultads è Benjamin da l'avis ch'ins duess mantegnair la pastgira en las muntognas per proteger la diversitad da las spezias, la tradiziun e la cuntrada. «I n’è betg in simpel tema, ma jau pens ch’ils quitads dals purs da muntogna e da l’economia alpestra èn giustifitgads. I dat quels che vulan ch’il luf na vegnia betg tutgà en, e lura datti da quels che vulan extirpar tut ils lufs... Jau pens che la regulaziun e la legislaziun sajan necessarias, perquai che uschè ditg ch'igl èn dus lufs, è quai ina chaussa, ma sch’i dat adina pli blers ed els sa multiplitgeschan vinavant, lura sa mida tut... ed experts duessan s’occupar da quai.»

Jau bandun Benjamin e vom vinavant tar la chamona Salei, nua che jau entaup il guardiachamona Gianluca che maina la chamona cun sia dunna. Jau al dumond curt suenter il luf. «L'onn passà ha el attatgà chauras en la vischinanza e stgarppà quatter u tschintg d'ellas. Nus essan pli attent, ma nus n’avain nagina tema», sincerescha il guardiachamona.

Il possessur: «Grond sforz. Ma jau tegn la dira dapi 22 onns.»

Suenter in lung viadi arriv jau tar Giulia Giugliemma che è la possessura da las bunamain 200 nursas che jau hai entupà intginas uras avant en la Val Vergeletto. Ella mussa a mai ina nursa cun trais chommas: «Ella e vegnida murdida avant trais onns dal luf.». Suenter las attatgas ad Antabia l’onn 2022 è Giulia stada fitg agitada: «I n’è betg stà uschè simpel da cuntinuar», di ella. «Jau hai stuì far fain e m’occupar da las nursas e dals tschuts blessads. Igl è stà in sforz enorm, tant corporalmain sco mentalmain.» Ma il patratg da chalar na saja mai vegnì endament, di ella. «Jau hai fatg quai suletta dapi 22 onns. Cun agid sporadic da mes figl.» Conferma ch'ella haja ina pel grossa, perfin per ils dents dal luf.

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/right-red-macaw_it_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

In viadi sin l'alp da nursas

Maurizio Minoletti maina dapi 7 onns l'Alp Rompiago. Ussa è el arrivà a ses cunfins. «In terz da la muntanera è vegnì stgarpà».

Il luf ha fatg ch'el capitulescha. Maurizio Minoletti è enconuschent en la regiun. Sia alp Rompiago è en la vischinanza da Monte Bar, ina finamira populara d'excursiuns per turists.

El è uss sa decidì da vender ses animals e da dar si sia professiun. Blers purs dal Tessin han prendì la medema decisiun. Il motiv è il dumber creschent da lufs en la regiun.

«Displaschaivlamain crescha la populaziun da lufs en quest territori dad onn tar onn. Cumenzà hai cun 5 ni 6 lufs, uss èsi enturn 20. Quest onn èn 12 animals vegnids stgarpads e tschintg ulteriurs blessads. Tut en tut han els tschiffà ils ultims set onns passa 50 chauras ed otg nursas, circa in terz da la muntanera. Sch'in animal vegn stgarpà èsi nausch, mo ins po viver cun quai. Sch'ins vesa però in che ha 15 fin 16 morsas ed è anc en vita, lura fa quai mal.»

Minoletti enconuscha blers collegas che pondereschan sco el da dar si la professiun «perquai ch’ins sa senta laschà en la buglia da tuts».

Sur onns ha el pruvà da pertgirar ses animals: «Dapi 15 onns avain nus chauns da guardia. Sch'ils lufs èn dentant uschè numerus, pon els distrair ils chauns ed i reussescha dad ir vid las chauras. Nus avain in chaun-nurser da las Pireneas da 56 kilos, ma l'onn passà è el vegnì mors da lufs en il dies. Ed jau punctuesch che nus tutgain tar ils ventiraivels en il conturn. Noss vischins han pers tar l'ultim assagl 13 en ina notg. Da quests incidents na vegni gnanc pli rapportà en las medias.

La decisiun da bandunar l’alp e da dar si la professiun è dolorusa per Minoletti: «Jau pens che quels che surmuntan quels onns vegnan a vesair signals positivs a lunga vista. La dumonda è quants che dumognan quai. Jau sun dapi set onns sin l'alp, ma jau fatsch questa lavur dapi 18 onns. Ussa èsi daventà uschè grev che nus na vesain nagin futur pli, igl è nunpussaivel.»

E tge vegn il pur a far uss? «Probabel surpigliain nus in grotto», di el, betg senza amarezza.

«Jau smett!»

Chattai ora nua che Vus stais

Grond, ferm, dad aut – resistenza cunter chauns da protecziun

L'enviern vegnan las muntaneras che turnan en il vitg accumpagnadas da chauns da protecziun. Quai chaschuna problems cun peduns.

Claire Micallef

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/en/hilarious-fuchsia-xerinae_de_SPEECHMATICS.vtt

La ramur occasiunala d'in eroplan – u l'urlim dals chauns che pertgiran la muntanera da la famiglia Bernold. Igl èn uschenumnads chauns da las Pireneas che protegian las nursas sin il bain puril a Mels e sin ina pastgira a Cuira. Animals gronds e ferms cun ina fatscha che sumeglia quella d'in golden retriever.

Ils chauns èn tar la muntanera da nursas ch'è en in claus. «Els observan fitg bain quai che capita enturn la saiv e defendan la muntanera – era giu en la val», di la pura e possessura dals chauns Olivia Bernold.

«Qua datti adina puspè inscunters dischagreabels cun spassegiaders, curriders u chavaltgaders», di Olivia Bernold. «La glieud ha gia clamà la polizia, perquai ch’in dals chauns da protecziun sa chattava dador la saiv», cumplettescha Martin Bernold. Quai è grev per els.

Protecziun da muntaneras cun chauns è in concept che la regenza federala persequitescha dapi l'entschatta da noss tschientaner, cura ch'il luf è puspè cumparì en Svizra.

Il possessur d'in chaun è obligà da tegnair sut controlla il chaun da tut temp.

I dat in conflict da finamiras tranter la segirezza, la protecziun da las muntaneras e la protecziun dals animals selvadis. «Il cumond suprem è ch'il possessur da chauns ha da tut temp sut controlla il chaun», di il veterinari chantunal da Son Gagl Thomas Christen.

Persunas che tegnan uffizialmain chauns da protecziun vegnan examinadas. I dat directivas e controllas, sco il center uffizial per la protecziun da muntaneras svizzer scriva. La stad per exempel renda il center spezialisà sin sia pagina d'internet er attent, nua che chauns da guardia èn en acziun, per che viandantas e viandants possian s'orientar.

«Dentant datti adina dapli possessurs da chauns che tegnan chauns da protecziun privats», di Thomas Christen. Els desistan da pajaments directs da la confederaziun. Da l'autra vart na vegnan lur animals betg controllads e survegliads uschè precis sco ils chauns da protecziun uffizials. Tenor l'avis dal veterinari uffizial maina quai ses agens problems.

Tenor las indicaziuns dal center svizzer per la protecziun da muntaneras en actualmain var 300 chauns en acziun en il rom dal program naziunal per la protecziun dals animals sin var 100 alps svizras sco er sin pastgiras da primavaira, d'atun e lura sin las pastgiras da chasa avant e suenter.

Suenter incaps cun chauns da protecziun pon ils chantuns ordinar mesiras che tanschan da mesiras d'educaziun sur il metter si buccarè fin tar la confiscaziun u il mazzament dal chaun. Mintga chantun ha sias atgnas leschas.

In chaun ch'è responsabel per ina muntanera pli gronda na po betg esser in chaunin bain tratg e ruassaivel.

«I va per l'in sper l'auter d'agricultura e luf», ha ditg Mathias Rüesch, il mainafatschenta da la l'niun purila songagliaisa a chaschun d'ina occurrenza d'infurmaziun il mars. «In chaun ch'è responsabel per ina muntanera pli gronda na po betg esser in chaunin bain tratg e ruassaivel.»

Mila Yong dal WWF Appenzell ha pledà a l’occurrenza per ina cooperaziun: «Ils umans en la val ston acceptar ch’els ston per in tschert temp forsa passar prads in pau pli precautamain».

«Chauns da protecziun pon esser sutdumandads durant l'enviern», constatescha il veterinari uffizial. Las scolaziuns regularas èn impurtantas. Ed el agiunta: «I n’ha betg dà dapli incaps cun chauns da protecziun da muvel en il chantun da Son Gagl che cun auters chauns.»

Ils quatter chauns da Bernold vegnan trenads da proteger lur muntanera sin l'alp praticamain da tuttas uras.

«Nus avain ina buna relaziun cun ils vischins», din Olivia e Martin Bernold. «Ma nus ans giavischain in zic dapli chapientscha da la glieud che va giu en la val sper ina muntanera cun chauns da protecziun ora.»

La fin da matg van els puspè ad alp. Ils quatter chauns da protecziun ch'els han dapi otg onns vegnan era ad esser tar els. «Dapi lura n'avain nus gì gnanc ina stgarpada dal luf.»

Resistenza cunter chauns da protecziun

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/minor-orange-pony_fr_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Perscrutaders svizzers han sviluppà in cularin cun feromons che duai spaventar lufs. Actualmain vegn el testà sin 23 alps ed ils emprims resultats èn empermettents.

Il sistem ch'è vegnì sviluppà da dus perscrutaders dal Vad e Tessin funcziuna tras la maschaida da fenomens da lufs cun tschaira da plantas. La maschaida dira vegn dada en ina chascha ch'è fixada vi dal cularin da l'animal e che derasa in parfum tut agen per trais fin quatter mais.

Quests feromons vegnan respirads dal luf. Recepturs interageschan cun ils feromons e chaschunan in signal en il tscharvè da l'animal. «El vegn a crair ch’el sa chattia en il revier d’in auter luf u insanua nua ch’el na po betg entrar. El sto perquai ir davent per betg vegnir en conflict cun in auter animal», declera il perscrutader Davide Staedler, il directur da la firma TIBIO, en l’emissiun da televisiun RTS 19h30.

Il cularin custa CHF 25. Oz sa participeschan 657 animals a quest experiment e fin uss è be in animal cun in culiez dal luf daventà l'unfrenda dal rapinader. Quest animal tutgava ad in allevatur en il chantun Vad.

«Ina da nossas vatgas aveva in cularin, ma nus l’avevan gist mess enturn ad ella. Dapi lura avain nus mess enturn a tut la muntanera cularins ed i n'ha dà naginas novas attatgas», declera il pur Gérald Rime.

TIBIO e Studio Alpino, ils producents dals cularins, restan però precauts. «Nus na vulain betg svegliar faussas speranzas. Nus vulain propi far cler che quai è in test. Ils resultats èn fitg positivs, ma nus na pudain anc betg dir ch'i funcziuna per tut pretsch. Nus duvrain il sustegn da las autoritads e dals purs per che nus possian stabilir ensemen quest project», declera Davide Staedler.

Plirs chantuns e l'uffizi federal d'ambient han gia annunzià lur interess per il project. Ils perscrutaders spetgan fin l'atun per analisar las datas rimnadas e per meglierar vinavant lur culier.

Med miraculus encunter il luf?

Sche lufs surpassan cunfins – ina sfida per las autoritads

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/palestinian-white-goat_fr_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Adina dapli lufs stattan avant las portas da la Svizra. Tenor stimaziuns ch'il departament da la Haute-Savoie ha publitgà l'entschatta d'avust è il dumber dals lufs bunamain sa dublegià entaifer in onn en la Frantscha vischina. L'animal è oz da chattar quasi dapertut en la Haute-Savoie. Ed adina dapli dals lufs traversan il cunfin.

Las autoritads han in problem: Adina dapli lufs viandeschan da la Frantscha en la Svizra.

Fin l'onn 2020 hai dà trais trieps sur cunfin en il territori da cunfin da la Frantscha e l'Italia. Oz èn quai tenor stimaziuns otg. E quei è nov, di Nicolas Bourquin, il manader dal servetsch da chatscha, pestga e selvaschina dal chantun Vallais.

«Ils ultims dus onns è il dumber dals trieps s'augmentà considerablamain, er en il Vallais ed en il Grischun. E partind dals resultats da surveglianza percorschain nus che quests trieps surpassan ils cunfins. Vi da quai avain nus lavurà l'onn passà e quest onn», declera el.

La collavuraziun transcunfinala tar la surveglianza è sa meglierada. I va tranter auter per betg dumbrar dubel ils lufs e savair nua ch'els èn. La Haute-Savoie ha dacurt intensivà sias mesiras da surveglianza, quai levgescha il barat d'infurmaziuns cun la Svizra.

Tar la decisiun, tge luf che duai vegnir sajettà, frunta la collavuraziun dentant sin cunfins, cunquai che las autoritads n'èn betg perina en ils singuls pajais.

Qua datti duas strategias fitg differentas. En Svizra èn las reglas pli severas: Ins na dastga betg sajettar n'importa tge luf, ed ins dovra in motiv, p. ex. sch’el ha attatgà animals da niz. En Frantscha po vegnir sajettà ina tscherta procentuala dals lufs – 19% da la populaziun.

Ultra da quai èn las cumpetenzas regladas differentamain. En Svizra èn guardiaselvaschinas cumpetentas per uschenumnads culps da «reglamentaziun». En Frantscha è la situaziun autra. Stéphane Anselme-Martin, manader da partiziun da l’agentura franzosa per la varietad biologica a Haute-Savoie, declera:

«Nus na laschain betg decider mintga regiun sezza davart il sajettar. Nus ans tegnain vi da las prescripziuns naziunalas. Sajettar lufs è excepziuns che pon vegnir fatgas d’allevaturs per ch’els possian sa defender sut tschertas cundiziuns.» Nus n’avain betg la pussaivladad da midar chaussas u dad esser auter da partiziun a partiziun. Nus seguin a quest protocol.»

L'onn passà è ina luffa d'in trip sur cunfins vegnida sajettada da chatschaders franzos, malgrà ch'ella fiss stada sut protecziun en la Svizra, mo 4 kilometers davent. Ina tala situaziun pudess sa repeter cun l'augment dals trieps sur cunfins. Insatge che fa quitads a la Swiss Wolf Group. Tenor la pledadra da la gruppa en la Svizra franzosa Isabelle Germanier pudessan las consequenzas da la sajettada en Frantscha esser gravantas, cunzunt durant la fasa da reproducziun.

«Sch'ils animals geniturs vegnan allontanads dal triep en quest mument, pudessan ils animals giuvens mussar in cumportament nungiavischà e vegnir cun quel en Svizra.»

In ulteriur quità è ch'ins pudess sajettar da tuttas duas varts dal cunfin sin il medem animal. Per evitar che plirs lufs vegnian mazzads, è la communicaziun d'impurtanza decisiva e sto vegnir intensivada.

Er las organisaziuns per la protecziun dal luf pretendan ina midada da la politica da schluppettada franzosa. La Frantscha vegn a deliberar ses proxim plan da lufs per la perioda da 2024-2029. Las organisaziuns teman che la quota dals lufs ch'èn eventualmain vegnids mazzads vegnia a s'augmentar anc ina giada.

Trieps sur cunfins cun agens problems

Voss feedback!

Il dumber da lufs e las tensiuns denter quels che vulan proteger els e quels che vesan els sco problem en Svizra crescha vinavant.

Vossa selecziun