Vegliadetgna da renta 66: in'idea visiunara u in plan marsch?

La vegliadetgna da renta vegn suttamessa danovamain ad ina votaziun dal pievel. Ils 3 da mars vegn votà davart l'iniziativa dal pievel dals giuvens liberals che ha per mira d’auzar la vegliadetgna da renta e da la cumbinar cun l’aspectativa da vita. Ina retscha d’auters pajais ha gia instradà questa via.

Bun in onn suenter l'auzament da la vegliadetgna da renta per las dunnas da 64 sin 65 onns vegnan las Svizras ed ils Svizzers ad ir ils 3 da mars a l'urna per decider, sche la vegliadetgna da renta duai vegnir auzada per tuts sin 66 onns.

Sche la proposta vegn acceptada, suonda la Svizra il trend en ils pajais da l'organisaziun da cooperaziun e svilup economic (OECD), nua che la vegliadetgna media da renta duai vegnir auzada fin l'onn 2060 pass per pass sin 65.7 per dunnas e 66.1 per umens, quai resulta dal rapport "Pension at a Glance" da l'organisaziun.

Pertge votar anc ina giada davart la vegliadetgna da renta?

La vegliadetgna da renta per las dunnas en Svizra è vegnida auzada il 1. da schaner 2024 en il rom d’in augment progressiv da quatter stgalims sin 65 onns. Quai è il resultat d’ina refurma da l’emprima pitga dal sistem da rentas svizzer ch’il suveran ha decidì il settember 2022 en ina votaziun federala.

Gia dus mais suenter che questa emprima midada è ida en vigur, vegn il tema anc ina giada sin maisa cun l'iniziativa che è vegnida inoltrada dals Giuvens liberals da mez-dretg il fanadur 2021 cun 145'000 suttascripziuns.

L'iniziativa «per in sistem da rentas da vegliadetgna segir e persistent» propona d'augmentar pass per pass la vegliadetgna da renta da las dunnas e dals umens fin l'onn 2033 sin 66 onns. Suenter vegniss ella colliada cun l'aspectativa da vita. Cun auters pleds: ella vegniss automaticamain auzada, sche l'aspectativa da vita crescha, e viceversa.

Concret vegn proponì d’auzar la vegliadetgna da renta per 80% da l’augment da l’aspectativa da vita. Sche l’aspectativa da vita crescha pia per in mais, crescha la vegliadetgna da renta per 0.8 mais. La finamira dals iniziants da l’iniziativa è che la glieud po passentar var 20% da lur vita en pensiun. Suenter questa furmla giessan ins l'onn 2043 cun 67 onns e l'onn 2070 cun 69 onns en renta.

Malgrà ch'ella è vegnida prendida si dals giuvens liberals radicals, n'è questa schliaziun  per serrar la largia en la finanziaziun da las rentas betg nova. Ella era gia vegnida proponida il 2012 d'ina autra partida.

Tge consequenzas avess l'iniziativa per la finanziaziun?

L’onn 2022 ha l’assicuranza serrà il quint cun in gudogn da 1.6 milliardas francs e cun ina facultad da 47 milliardas francs. Lur finanzas èn uschia sa stabilisadas per entant. Quai è tranter auter d'attribuir a las mesiras da refurma AVS21 ch'èn vegnidas deliberadas l'onn 2022 e a la lescha federala davart la refurma da taglia e las cassas da pensiun ch'è vegnida deliberada l'onn 2019 e che han chaschunà in regress da las expensas ed in auzament da las entradas.

A media vista n’è la finanziaziun da las rentas dentant betg segirada, perquai ch’il sistem è confruntà cun in problem structural. Il dumber da las persunas che retiran rentas crescha pli spert che quel da las persunas che lavuran, e cun l’aspectativa da vita creschenta ston las rentas vegnir pajadas pli ditg. Suenter las projecziuns da l’Uffizi federal d’assicuranzas socialas vegn l’AVS ad esser deficitara a partir da l’onn 2031.

L'auzament da la vegliadetgna d'entrada en renta sin 66 onns che l'iniziativa pretenda pussibilitass da spargnar radund 2 milliardas francs enfin il 2030, ha communitgà l'uffizi federal d'assicuranzas socialas. La finanziaziun da las rentas fiss uschia garantida almain fin il 2033.

Tge èn ils arguments principals per l'iniziativa?

Il sistem da rentas stoppia vegnir mess urgentamain sin ina basa stabila per impedir ses collaps, argumenteschan ils Giuvens liberals. La partida preschenta l'iniziativa sco schliaziun per garantir ina finanziaziun a lunga vista, senza reducziuns da las rentas u augments da taglia.

Ils iniziants èn ultra da quai da l'avis che la colliaziun da la vegliadetgna da renta cun l'aspectativa da vita gidass a depolitisar il tema, e quai cun crear in mecanissem automatic.

Damai che nus vivin pli ditg, stuain nus era lavurar pli ditg per pajar nossas rentas, dian ils Giuvens liberals. Auters pajais dal vest hajan gia fatg quest pass, argumenteschan els.

Tge èn ils arguments principals encunter?

Tenor indicaziuns da la regenza federala è la finanziaziun da las rentas segirada actualmain per ils proxims 10 onns. Segir ston ins prender mesiras per segirar la finanziaziun a lunga vista. Il cussegl federal elavurescha dentant gia in plan per stabilisar la AVS per la perioda 2030 fin 2040 ch’el vegn a preschentar il 2026 al parlament federal.

La regenza argumentescha er ch’il problem demografic dal sistem da provediment per la vegliadetgna na possia betg vegnir schlià mo cun augmentar la vegliadetgna da renta. Autras mesiras, cumprendì meds supplementars, èn necessarias.

Era l'idea da colliar la vegliadetgna da renta cun l'aspectativa da vita n'ha betg pudì fitgar pe tar tar las autoritads. Tenor ellas na tegness in tal automatissem betg quint suffizientamain da la situaziun effectiva sin il martgà da lavur – en spezial da las persunas pli veglias – e da la situaziun sociala.

I na fiss plinavant betg cumpatibel cun il sistem politic da la Svizra. Cun francar la vegliadetgna da renta en la constituziun perdessan regenza, parlament e pievel la flexibilitad necessaria per resguardar auters criteris.

La partida liberaldemocratica sustegna l'iniziativa da ses giuvens, stat uschia dentant sulet. Las autras partidas da la regenza èn cunter. Er la regenza ed ina gronda maioritad dal parlament recumondan a las votantas ed als votants da refusar ella. I na fa betg surstar, che l'economia è per l'iniziativa ed ils sindicats cunter.

Intgins pajais europeics èn gia sa decidids per mecanissems pli u main automatics per coliar la vegliadetgna da renta cun l'aspectativa da vita, quai resulta d'in rapport dal ministeri da l'intern. A quel appartegnan la Svezia, il Danemarc, la Finlanda, il Portugal, l'Italia, l'Ollanda, la Grezia, la Bulgaria e l'Estonia.

Ils sistems ch'èn vegnids introducids en ils differents pajais han dentant differentas caracteristicas e las experientschas ch'èn vegnidas fatgas fin ussa èn limitadas, uschia ch'i na pon anc betg vegnir tratgas conclusiuns.

Il Portugal e l'Italia èn ils sulets pajais, nua che la vegliadetgna d'entrada en la renta è effectivamain vegnida auzada tras in automatissem. En il Portugal èsi vegnì auzà be per in per mais ed è actualmain tar 66 onns e quatter mais. En l'Italia ha l'introducziun da quest mecanissem chaschunà in augment constant da la vegliadetgna da renta: da 60 il 2012 sin oz 67.

Votaziun davart l'iniziativa da rentas

Lavurar fin 65 – danunder vegn la vegliadetgna da renta insumma?

Cun l’introducziun da l’Assicuranza per vegls e survivents (AVS) l’onn 1948 è la vegliadetgna da renta vegnida fixada sin 65 onns. Questa cifra è restada en Svizra la medema dapi decennis. Betg senza raschun.

Michel Decurtins

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/frightened-ivory-salamander-1_de_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Almain per ils umens n’è la vegliadetgna da renta betg pli sa midada dapi sia introducziun avant 80 onns. Dentant na saja la cifra 65 betg crudada giu da tschiel, di Christian Koller, il directur da l’Archiv social svizzer. Anzi, ella saja stada da quel temp en il trend internaziunal.

La Germania aveva introducì l’assicuranza da renta gia la fin dals onns 1880. A l’entschatta dal 20avel tschientaner han ins sbassà la vegliadetgna da 70 sin 65 onns. Sumeglianta è stada la situaziun en la Gronda Britannia: Avant l’emprima guerra mundiala era il cunfin da vegliadetgna tar 70 onns, fin ch’el è vegnì sbassà sin 65 onns.

Tge pon ins adossar? Quant ditg po l'uman lavurar?

Da pussibilitar a quels che han lavurà in temp en la vegliadetgna pli ruassaivel n'haja però giugà nagina rolla tar la fixaziun da la vegliadetgna da renta. Plitost è stada en il center la dumonda, quant ditg ch’in lavurant è productiv per l’economia. «Tge pon ins adossar? Quant ditg po l'uman lavurar?», declera Christian Koller.

Ed els èn vegnids a la conclusiun ch’ins possia lavurar effizient fin circa 65 onns. Pli tard è l’AVS vegnida refurmada pliras giadas en Svizra. In auzament da la vegliadetgna da renta na saja l’entschatta mai stà in tema, di Martin Lengwiler, professer d’istorgia a l’universitad da Basilea.

Cura che l'AVS è vegnida fundada era ella in'assicuranza miserabeletta.

Tar questas refurmas gieva quai adina per schlargiar l’AVS. «Cura che l’AVS è vegnida fundada era ella in'assicuranza miserabeletta. Ella pajava rentas fitg pitschnas sut il minimum d’existenza. Quai è stà in problem sociopolitic fin la fin dals onns 70. En quest connex n’han ins insumma betg discutà d’auzar la vegliadetgna da renta. Sch’insumma, lura èsi ì per la reducziun da la vegliadetgna da renta. E gist quai hani fatg per las dunnas.»

Abstrahà da quellas adattaziuns saja la vegliadetgna da renta en Svizra restada dapi decennis la medema, quai che saja nunusità en cumparegliaziun internaziunala, di Christian Koller.

«La discussiun è adina puspè cumparida, sa chapescha era sut l’aspect da la finanziaziun. Quai vul dir, pli ditg ch’ils carstgauns vivan mo van anc adina en la medema vegliadetgna en renta e pli bler ch’i custa. Ma in’auzament general da la vegliadetgna da renta n’è mai vegnì mess en in project. Pertge quai fiss stà difficil a l’urna.»

La discussiun davart la vegliadetgna da renta puspè en il center

L'ultim temp ha dentant la dumonda co finanziar en l'avegnir l'AVS danovamain leventà la discussiun davart la vegliadetgna da renta. L'aspectativa da vita en Svizra crescha. Al dumber creschent da persunas pensiunadas che retiran AVS stattan adina pli paucas persunas cun lavur - che pajan l'AVS - visavi.

L’argument da la finanziaziun ha giugà ina rolla impurtanta gia tar l’adattaziun da la vegliadetgna da renta per las dunnas sin 65 l’onn 2022. Gist sco ussa tar l’iniziativa dals Giuvens liberaldemocrats che ha per mira d’auzar la vegliadetgna da renta per omaduas schlattainas. La differenza è che quai è l’emprima emprova da fixar ina vegliadetgna da renta da passa 65 onns. Sche quai reussiss, fiss quai istoric per la Svizra.

Danunder vegnan ils 65 onns?

Ils 3 da mars va en votaziun: ina 13avla renta da l'AVS ed in augment da la vegliadetgna da renta. Per meglier chapir las duas propostas dat Point J da RTS ina egliada sin la basa da co che l'AVS funcziuna. Giast dal program è Daniel Leuba, il directur da la cassa da cumpensaziun dal Vad.

En Svizra han ins pajà 1948 las emprimas rentas dal'AVS. Dapi lura han tut ils lavurers svizzers pajà en l’Assicuranza per vegls e survivents e profiteschan a la fin da lur carriera professiunala da quai. Actualmain vegn 5.3% da la paja d’in emploià tratg giu mintga mais. Ils patruns pajan la medema summa. Ma nua van quests daners? Co vegn quai administrà? Daniel Leuba, directur da la cassa da cumpensaziun dal Vad, respunda.

L'onn 1948 vegnivan passa sis pajaders da contribuziuns sin in pensiunà, l'onn 2024 èn quai trais persunas che pajan ina contribuziun ad in pensiunà, e l'onn 2050 vegnan quai ad esser tenor nossas prognosas dus pajaders da contribuziuns ad in pensiunà.

Tenor Pro Senectute lavuran 26% da las persunas en Svizra vinavant era suenter la vegliadetgna da renta. Quai è savens il cas tar persunas che gudognan pauc, da las qualas la pluralitad èn dunnas e persunas cun gudogn independent. Rainer vegn en duas emnas 67 onns. El lavura sco fotograf professiunal per interpresas ed en la reclama. El declera daco ch'el lavura vinavant.

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/prickly-blue-porpoise_fr_DEEPGRAM-WHISPER.vtt

Co funcziuna l'AVS?

Duai la vegliadetgna da renta vegnir auzada?

Uschia funcziuna il provediment per la vegliadetgna en auters pajais

Germania: Sco il sistem da rentas svizzer sa basa er il sistem da rentas tudestg sin il princip da trais pitgas. Lavurantas e lavurants èn obligads da pajar en la cassa da pensiun legala. Ultra da quai datti in provediment da vegliadetgna (voluntari) da manaschi (analog a la cassa da pensiun) sco er la prevenziun privata (nossa terza pitga). L’assicuranza da pensiun funcziuna sco tar nus tenor il sistem da repartiziun: Tgi che paja actualmain, finanziescha las retratgas da las persunas pensiunadas actualas. Ina differenza essenziala tar la Svizra datti: En noss pajais vischin dal nord vegn la vegliadetgna da renta regulara augmentada fin l’onn 2031 sin 67 onns.

Frantscha: La Frantscha ha medemamain las trais pitgas (renta da basa, prevenziun professiunala, prevenziun privata). Ed era qua patescha il sistem perquai che la populaziun vegn pli veglia. Medemamain vala il sistem da repartiziun. Quai che vegn pajà en vegn pia directamain puspè pajà ora. Spezial: Bleras professiuns han lur atgna cassa da pensiun – en tut datti 42. Per part pussibiliteschan las cassas spezialas privilegis a lur assicurads, sco per exempel ina vegliadetgna da pensiun pli bassa. Il settember da l’onn passà è ida en vigur – suenter protestas da plirs mais – la refurma da rentas dal president Macron. Cun quella vegn auzada pass per pass la vegliadetgna da renta da 62 sin 64 onns.

Italia: L'assicuranza da renta legala da l'Italia vegn finanziada sur las deducziuns da paja en il sistem da repartiziun. Per survegnir la renta cumplaina ston Talianas e Talians avair sper ina perioda da contribuziun d'almain 20 onns la vegliadetgna da renta da 67 onns. L'autezza da la renta ha en l'Italia en cuntrast tar la Svizra nagin maximum.

Gronda Britannia: Era qua datti il principi da trais pitgas (renta da basa e renta supplementara statala, prevenziun da manaschi, ina renta supplementara privata). Plinavant datti ina uschenumnada renta d'immobiglias nua che credits vegnan segirads entras il ferm augment da la valur da las immobiglias ils ultims 20 onns. Finanziada vegn la renta era cun il sistem da repartiziun. La vegliadetgna da renta en la Gronda Britannia è actualmain tar 66 onns.

Ollanda: Il sistem da rentas en Ollanda metta l’accent sin in mix d’ina renta da l’assicuranza populara obligatorica, da la prevenziun da manaschi e da la prevenziun privata per la vegliadetgna. La vegliadetgna da renta è actualmain tar 68 onns e vegn adattada regularmain a l’aspectativa da vita creschenta.

USA: Er l’uschenumnada «social Security» sa finanziescha tras il sistem da repartiziun. Ultra da las pretensiuns per in pensiunament da vegliadetgna garantescha l’assicuranza da pensiun en ils Stadis Unids er l’access al provediment medicinal tras l’assicuranza da malsauns publica per persunas attempadas u cun impediments.

Svezia: Il provediment per la vegliadetgna en la Svezia metta l’accent sin ina maschaida da sistem da repartiziun e garanzias da chapital – las contribuziuns vegnan investidas a la fiera da chapital e puspè pajadas enavos a la fin da la perioda d’assicuranza. Ultra d’ina renta sin las entradas, tar la quala vegnan deducids annualmain 16 pertschient da la paja, datti la renta da premias, per la quala vegnan deducids annualmain 2.5 pertschient da las entradas. Las Svedaisas ed ils Svedais pon tscherner, sch'ellas vulessas plazzar quests daners en tscherts fonds u als laschar en il fond tschernì dal stadi.

https://pilot-prod-videos.s3.eu-west-1.amazonaws.com/rm/average-dim-blackbird_de_DEEPGRAM-WHISPER.vtt